Poniżej przedstawiam streszczenie mojej pracy doktorskiej, obronionej z wyróżnieniem w Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego na początku 2022 roku. Jednocześnie, raz jeszcze chciałabym podziękować wszystkim moim Pacjentom, którzy wzięli w nim udział. W kolejnych wpisach nawiążę do tego, jak tworzenie oraz wyniki doktoratu wpłynęły na moją codzienną pracę z Pacjentami. Zapraszam do lektury.
Wprowadzenie. Padaczka to jedna z najczęstszych chorób neurologicznych o złożonej etiologii i symptomatologii. Dotyka zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Częstość występowania objawów psychopatologicznych wśród osób z padaczką jest wyższa niż w populacji ogólnej, a wśród chorych z padaczką lekooporną objawy te mogą być bardziej nasilone. Niestety, nawet najczęstsze u osób z padaczką zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia depresyjne i lękowe, są późno rozpoznawane i nieleczone. Co więcej, nieliczne dotychczas badania opisują u osób z padaczką procesy nieprawidłowej regulacji emocji (współwystępujące w niemal wszystkich objawach psychopatologicznych). Brakuje także pomiarów innych zmiennych psychologicznych wśród osób z padaczką, takich jak: style przywiązania, mechanizmy obronne, czy aleksytymia oraz psychofizjologicznych, jak aktywność elektrodermalna.
Cel badania. Badanie miało dwa cele ogólne. Po pierwsze, porównanie ze sobą grupy osób z padaczką, w tym dobrze kontrolowaną (WCE) i lekooporną (DRE) i grupy kontrolnej w zakresie mierzonych zmiennych psychologicznych i psychofizjologicznych. Po drugie, postanowiono zbadać, jakie związki występują pomiędzy stylami przywiązania i regulacją emocji a najczęściej diagnozowanymi u chorych z padaczką problemami związanymi ze zdrowiem psychicznym tj. objawami depresyjnymi i lękiem.
Materiał i metody. Do badania włączono 117 dorosłych chorych na padaczkę (68 kobiet i 49 mężczyzn), pacjentów Poradni Neurologicznej Oddziału Klinicznego Neurologii Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie oraz Poradni Neurologicznej SP ZOZ w Brzesku. Grupę kontrolną stanowiło 97 osób (68 kobiet i 29 mężczyzn) z populacji ogólnej, bez padaczki. W badaniu zastosowano następujące narzędzia oceny psychologicznej: Inwentarz Depresji Becka (BDI), Inwentarz Stanu i Cechy Lęku (STAI), Inwentarz Stanu, Cechy, Ekspresji i Kontroli Złości (STAXI-2), Kwestionariusz Mechanizmów Obronnych (DSQ-40), Kwestionariusz Stylów Przywiązaniowych (KSP), Przymiotnikową Skalę Nastroju (UMACL), Montrealską Skalę Oceny Funkcji Poznawczych (MoCA), Skalę Aleksytymii Toronto (TAS-26), Skalę Kontroli Emocji (CECS) oraz urządzenie MindLAB Set do pomiaru aktywności elektrodermalnej. Analizę statystyczną przeprowadzono przy użyciu programu Statistica 13.3 oraz WarpPLS 7.0.
Wyniki. Osoby z padaczką uzyskały wyższe wyniki niż grupa kontrolna w zakresie: pozabezpiecznych stylów przywiązania (stylu lękowo-ambiwalentnego i unikowego), objawów depresyjnych, lęku-stanu i lęku-cechy, pobudzenia napięciowego, niedojrzałych i neurotycznych mechanizmów obronnych, aleksytymii i kontroli emocji. Co więcej, u osób z padaczką ujawniono niższe wyniki w zakresie funkcjonowania poznawczego, tonu hedonistycznego i pobudzenia energetycznego w porównaniu z grupą kontrolną. Osoby z DRE uzyskały wyższe wyniki w zakresie lęku-stanu, lęku-cechy i aleksytymii niż osoby z WCE. Wśród osób z padaczką odnotowano także niższy wzrost aktywności elektrodermalnej podczas aktywności umysłowej niż w grupie kontrolnej. Średni poziom aktywności elektrodermalnej nie różnicował badanych grup.
Ujawniono związki stylów przywiązania zarówno z nastrojem, objawami depresyjnymi i lękowymi, jak i z regulacją emocji (mechanizmami obronnymi i aleksytymią). Pozabezpieczne style przywiązania korelowały dodatnio z objawami depresyjnymi oraz z lękiem, a także z neurotycznymi i niedojrzałymi mechanizmami obronnymi oraz z aleksytymią.
Związki stylów przywiązania z mechanizmami regulującymi emocje oraz z nastrojem, objawami depresyjnymi i lękowymi moderowane były przez płeć i wiek. Niedojrzałe i neurotyczne mechanizmy obronne oraz aleksytymia stanowiły istotny czynnik mediujący relację pomiędzy lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania a objawami depresyjnymi wśród osób z padaczką.
Style przywiązania w modelu z uwzględnieniem roli mediatorów wyjaśniały: 35,5% wariancji objawów depresyjnych, 22,7% wariancji lęku-stanu, 16% wariancji tonu hedonistycznego, 23% wariancji pobudzenia napięciowego, 19% wariancji pobudzenia energetycznego oraz 7,9% zmienności złości-stanu. W modelu nieuwzględniającym roli mediatorów, style przywiązania wyjaśniały niemal o połowę mniejszy zakres wariancji mierzonych zmiennych, w porównaniu z modelem z mediatorami.
Wnioski. Występowanie u osób z padaczką pozabezpiecznych stylów przywiązania oraz nieadaptacyjnych mechanizmów regulacji emocji związane jest z występowaniem w tej grupie większym nasileniem objawów depresyjnych i lękowych, a także osłabieniem funkcjonowania poznawczego. Ponieważ objawy depresyjne i lękowe u osób z padaczką są ciągle późno rozpoznawane, a co z tego wynika – także długo nieleczone, warto podkreślić, iż zależą one od płci i wieku chorych oraz związane są z innymi wskaźnikami psychologicznymi – stylami przywiązania, mechanizmami obronnymi, aleksytymią, a także z funkcjami poznawczymi. Ocena tych wskaźników może być przydatna w procesie zarówno szybszego rozpoznawania, jak i skutecznego leczenia najczęściej towarzyszących chorym z padaczką zaburzeń psychicznych. Ponadto, obniżone wartości aktywności eleketrodermalnej podczas aktywizacji poznawczej u osób z padaczką, w porównaniu z grupą kontrolną, wskazują na potrzebę dalszych badań nad uwarunkowaniami przewodnictwa skórnego oraz możliwym zastosowaniem jego pomiaru wśród osób z padaczką.
dr n. med. i n. o zdr. Anna Bazarnik